آپارتمان نشینی، با توجه به نوع متفاوت زندگی در آن، زمینه ساز ایجاد
اخلاق و حقوقی متفاوت از زندگی سنتی شده است. به همین دلیل، جلوه های
اخلاقی مثبت و منفی متفاوتی در این نوع سکونت و همسایگی دیده می شود.
الف) جلوه های مثبت
1- انصاف
در
زندگی آپارتمان نشینی، اصل انصاف است که می تواند ملاک درست معاشرت با
همسایگان قرار گیرد؛ یعنی آنچه را دوست داریم در حق ما رعایت کنند، ما نیز
در حق دیگران رعایت کنیم. این اصل، به برقراری ارتباط درست و رعایت کردن
حقوق همسایگی، به ویژه در آپارتمان های مسکونی، کمک شایانی می کند. پیامبر
اکرم(ص) در این باره می فرماید:
آنچه را برای خود نمی پسندی، برای دیگران نیز مپسند و آنچه را برای خود دوست داری، برای برادرت هم دوست بدار.[1]
با
این ملاک، شخص آنچه را از دیگری انتظار دارد، خود به رعایت کردن آن پای
بند است و همین مسئله، واکنش همسایه ها را در بردارد و آنها را در مسیر
درست همنشینی هدایت می کند.
2- ایثار
مهمتر از انصاف، ایثار
است؛ یعنی ترجیح دادن حقوق دیگران بر خود که موجب رسیدن به مرتبه های بلند
انسانی می شود. این صفت، یکی از جلوه های عالی اخلاقی در زندگی آپارتمان
نشینی است. تقدّم حقوق دیگران در این نوع زندگی، در همنشینی درست همسایگان
بسیار مؤثر است. امام علی(ع) این صفت انسانی را برترین عبادت و بزر گترین
سروری دانسته[2] و آن را نیکوترین نیکوکاری و بالاترین مرتبه ایمان برشمرده است.[3] نیز فرمود: «اوج مکارم اخلاق، ایثار است.»[4]
3- حفظ اسرار
یکی از اخلاق خوبی که در آپارتمان ها ضروری است، حفاظت اسرار همسایگان
است.
در محیطهای آپارتمانی، گاه مشکلاتی در زمینه مسائل خانوادگی، اختلافهای
خویشاوندی و حتی مشکلات اخلاقی که با راهنمایی و امر به معروف حل می شود،
برای افراد پیش می آید. در این میان، همسایگانی که آبروی همسایه خود را در
نظر نمی گیرند، با انتشار این اسرار به گرفتاریها دامن می زنند و زمینه ساز
مشکلات فراوان دیگری در ساختمانهای مسکونی می شوند.
حفظ اسرار و آبروی مؤمن و مسلمان، از مسائلی است که دین بسیار بر آن تأکید می کند. از امام صادق(ع) در این زمینه نقل است:
هرکس
درباره مؤمن، آنچه را دیده و گوشهایش شنیده است، بگوید، از کسانی است که
خداوند عزوجل درباره آنان فرموده است: «و همانا بر کسانی که دوست دارند
زشتی در میان مؤمنان آشکار شود، عذابی دردناک است.»[5] (نور: 19)
4- احسان و یاری
در
زندگی آپارتمان نشینی، می توان مصداقهای فراوانی از احسان و یاری یافت.
این نوع زندگی، محل رفع مشکلات و یاری متقابل همسایگان به یکدیگر است؛
کمک
در ساخت و ساز، برگزاری مراسم، اسباب کشی، دادن وسایل مورد نیاز، حل
مشکلات خانوادگی، رسیدگی به همسایگان ناتوان و نیازمند و بسیاری دیگر از
کمکهای مادی و معنوی، از نمونه های احسان و نیکی به شمار می روند. در این
زمینه، پیامبر اکرم(ص) فرمود: «بلندپایه ترین مردم در روز رستاخیز، کسی است
که از همه بیشتر برای خیرخواهی خلق خدا گام برداشته است.»[6]
امام صادق(ع) نیز ارزش برآورده ساختن نیازهای مسلمانان را بسیار بالاتر و والاتر از طواف کعبه می داند.[7] جایگاه و اهمیت این صفت را در مورد همسایه، از این جمله های نورانی می توان دریافت.
5- عفو و گذشت و تحمل همسایه
گذشت
از خطاهای همسایگان در پی آزاری که آنان رسانده اند، از اخلاق پسندیده ای
است که در زندگی دسته جمعی، به ویژه آپارتمانها و مجتمعهای مسکونی، ضروری
است. نوع زندگی در آپارتمانها شرایط بسیار حساسی دارد و به گونه ای است که
خواه ناخواه مشکلاتی را برای همسایگان ایجاد می کند؛ سر و صداها، رفت و
آمدها، میهمانی های دیر وقت و رعایت نکردن قوانین مکانهای عمومی، از این
موارد است که همسایه خوب با اخلاق و منش درست می تواند ضمن خویشتن داری و
تحمل آنها، آرامش را به خود و دیگران هدیه کند و از پاداش معنوی صبر و
شکیبایی در این زمینه بهره مند شود. امام کاظم(ع) که الگوی صبر و شکیبایی
است، در این زمینه می فرماید: «حسن همسایگی این نیست که آزار نرسانی، بلکه
حسن همسایگی این است که در برابر آزار همسایه، شکیبا باشی.»[8]
در
این نگاه، تحمل همسایه، شخص را به اوج مکارم اخلاق رهنمون می شود و زمینه
را برای رسیدن به درجه های بلند معنوی شخص فراهم می کند. صبر و تحمل می
تواند همسایه را به عنوان الگوی رفتاری و اخلاقی، حتی برای همسایه آزار و
دیگر همسایگان معرفی کند.
6- عفت و خویشتن داری
عفت، حیا و
خویشتن داری از نمونه های برجسته امور اخلاقی در محیطهای آپارتمانی و
مجتمعهای مسکونی است. نوع سکونت در این محیطها، زمینه بیشتر ارتباط و
معاشرت افراد را با یکدیگر فراهم می کند. گاه گزارش های ناگوار نیز از
اهمیت این مسئله خبر می دهد. اگر اعضای ساکن در این مجتمع ها به خویشتن
داری، عفت و حیا روی بیاورند و این ملکه های اخلاقی را در خود نهادینه
کنند، اعتماد، آرامش و اطمینان خاطر را به خود و ساکنان هدیه خواهند کرد.
عفت
و خویشتن داری، نه تنها در مسائل اخلاقی حاکم است، بلکه ملکه ای است که
زلال بزرگواری را در وجود انسان می ریزد و او را به کمال و سعادت دنیا و
آخرت رهنمون می شود. امام علی(ع)، عفت را سرآمد هر خوبی[9] و برترین جوان مردی[10] می داند و می فرماید: «عفت، نفس را در امان و آن را از پستی ها دور نگه می دارد.»[11]
پیامبر اکرم(ص)، ثمره عفت را خشنودی، فروتنی، بهره مندی، آسایش، تفقد، فروتنی، تذکر، تفکر، بخشندگی و سخاوت می داند.[12]
7- نمونه های دیگر
از
دیگر نمونه های صفات و اخلاق خوب همسایه داری در محیط های آپارتمانی،
برخورد شایسته، خوش اخلاقی، احترام دوجانبه، خوش گمانی، خیرخواهی، فروتنی و
دیگر اخلاق شایسته و پسندیده ای است که محیط های آپارتمانی و مجتمع های
مسکونی، بیشترین زمینه را برای کسب این فضیلت ها دارند.
ب) جلوه های منفی
در
برابر جلوه های مثبت اخلاق همسایه داری در محیط های آپارتمانی، مصداق ها و
جلوه های اخلاق ناپسند و نکوهیده همسایگان قرار دارد که از جمله آنها
موارد زیر هستند: ستم و تجاوز در برابر انصاف؛ خودخواهی و خودمحوری در
مقابل ایثار؛ اشاعه فحشا، تهمت و خیانت در مقابل حفظ اسرار؛ بی توجهی در
مقابل احسان و یاری؛ انتقام و ستیزه جویی در مقابل گذشت و تحمل همسایه و در
نهایت، بی عفتی و بی حیایی در مقابل عفت و حیا.
در این بخش به چند نمونه برجسته تر اشاره می کنیم:
1- تجسس و فال گوشی
ساکنان
مجتمع های مسکونی از پی جویی بی مورد از حال همسایه و جست و جو کردن در
کار و زندگی همسایگان، در زندگی های آپارتمان نشینی گله مند هستند.
فال گوش ایستادن، کنترل رفت و آمدها، پرس و جوی بی مورد، عیب جویی کردن و شایعه پراکنی، از آثار بدهمسایگی است.
در
قرآن، آشکارا از این امر ناپسند نهی شده است و آیه «وَ لا تجَسّسُوا » به
این مطلب اشاره می کند. رسول خدا(ص) نیز در این مورد فرمود: از گمان دوری
کنید؛ زیرا گمان، دروغ ترین سخن است. به سخنان مردم گوش فرا ندارید و
عیبشان را پی جویی نکنید.[13]
2- تجمل گرایی و چشم و هم چشمی
از
دیگر آسیب های اخلاقی در محیط های آپارتمانی، چشم و هم چشمی است که
مشکلاتی را برای ساکنان به وجود می آورد. گاه رفت و آمد در محیط های
آپارتمانی و نشست و برخاست همسایگان، به رقابت های بیهوده و نادرست می
انجامد و زمینه مصرف گرایی، آفتهای اقتصادی و تحمل هزینه های سنگین را برای
آنها فراهم می آورد. از عوامل مهم و اثرگذار در این نوع اخلاق، فخرفروشی
همسایگان به یکدیگر است که بسیار زشت و ناپسند است.
خداوند در قرآن از این صفت زشت اخلاقی هشدار می دهد و می فرماید: «إنّ الله لا یحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالاً فَخُورا.ً»[14] حضرت علی(ع) نیز در این زمینه فرموده است:
«دو چیز مردم را نابود کرده است: ترس از ناداری و فخرجویی.»[15]
3- خودمحوری و خودخواهی
خودخواهی
ها و ترجیح دادن خواسته های خود بر جمع، از دیگر اخلاق ناپسند در محیط های
آپارتمانی است. از آنجا که مجتمع های مسکونی شامل قسمت های مشترک و عمومی
است، زیاده طلبی ها و خودخواهی های برخی ساکنان، زمینه ساز مشکلات فراوانی
است. گذاشتن قفسه پرندگان در مکانهای عمومی، قرار دادن گلدان ها در راه پله
ها، ایجاد سر و صداهای ناهنجار، آشغال ریختن در پار کینگ عمومی و در
نهایت، زیر پاگذاشتن تعهدها و قانون های آپارتمان نشینی، از مصداق های این
اخلاق نکوهیده است که در شکایت های همسایگان به چشم می خورد.
شخص
خودخواه و خودپسند، نه تنها دیگران را آزار می دهد، بلکه زمینه گوشه نشینی
خود را نیز فراهم می کند. امیر مؤمنان، علی(ع) در این باره می فرماید: «هیچ
تنهایی ای، وحشت انگیزتر از خودپسندی نیست.»
